Η Υποψήφια Διδάκτορας του Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών & Τεχνολογιών κα Μαρία Πετρίδου ολοκλήρωσε επιτυχώς διδακτορική της διατριβή λαμβάνοντας υποτροφία του ΙΚΥ με θέμα «Οικολογία και συμπεριφορά θήρευσης του λύκου: μια στρατηγική ελαχιστοποίησης των συγκρούσεων με στόχο τη βιώσιμη κτηνοτροφία» («Wolf ecology and predation behavior: a conflict minimization strategy towards sustainable livestock breeding»).
Η διατριβή εκπονήθηκε στο Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών & Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στο Εργαστήριο Διατήρησης της Βιοποικιλότητας. Επιβλέπουσα ήταν η Βασιλική Κατή, Καθηγήτρια στο ΒΕΤ. Συνεπιβλέποντες ήταν οι κ. Olivier Gimenez, senior scientist, από το CNRS – National Center for Scientific Research, Γαλλία και κ. John F. Benson, Assistant Professor of Vertebrate Ecology, School of Natural Resources, University of Nebraska Lincoln, USA Η διατριβή υποστηρίχθηκε δημόσια στα Αγγλικά την 6η Σεπτεμβρίου 2023 και βαθμολογήθηκε ομόφωνα με άριστα.
Συγχαρητήρια στην κα Μαρία Πετρίδου για την εξαιρετική της εργασία! Θερμά συγχαρητήρια στη διδάκτορα του Εργαστηρίου μας επιπλέον για τη σημαντική της επιτυχία ανάληψης θέσης μεταδιδακτορικής ερευνήτριας στο Bavarian Forest National Park (Γερμανία), εργαζόμενη ερευνητικά επί του λύκου στην ομάδα του Καθ. Marco Heurich. Ελπίζουμε στο μέλλον ή χώρα μας να μπορέσει να αξιοποιήσει καλύτερα το επιστημονικό της δυναμικό υψηλών προσόντων και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις παραμονής του στην Ελλάδα για να συνεισφέρει στην έρευνα και στη διατήρηση της άγριας ζωής.
Η εκτενής περίληψη στην Ελληνική γλώσσα αναρτήθηκε σήμερα στο Research Gate και είναι ελεύθερα προσβασιμη στο σύνδεσμο https://doi.org/10.13140/RG.2.2.18943.18084/1.
Κύρια ευρήματα διδακτορικής Διατριβής
Στόχοι
Η διατριβή εξετάζει τη σύγκρουση μεταξύ λύκου και ανθρώπου, η οποία προκύπτει κυρίως από τη θήρευση κτηνοτροφικών ζώων, αποτελώντας σημαντική απειλή τόσο για τη διατήρηση των λύκων όσο και για τον κλάδο της κτηνοτροφίας. Για να επιτευχθεί η βιώσιμη συνύπαρξη λύκου και ανθρώπου, απαιτείται πλήρης κατανόηση των οικολογικών και κοινωνικών παραγόντων που την επηρεάζουν. Η παρούσα διατριβή υιοθετεί μία διεπιστημονική προσέγγιση, διερευνώντας:
- Tις τροφικές συνήθειες του λύκου σε μια περιοχή της Κεντρικής Ελλάδας, με έντονη ανθρωπογενή παρουσία. Ειδικότερα, αυτή η περιοχή χαρακτηρίζεται από υψηλή διαθεσιμότητα κτηνοτροφικών ζώων και περιορισμένους πληθυσμούς άγριων οπληφόρων.
- Τα χωροχρονικά πρότυπα δραστηριότητας του λύκου, των κυριότερων άγριων θηραμάτων του, και άλλων σαρκοφάγων θηλαστικών στη Βορειοδυτική Ελλάδα, με τη χρήση αυτόματων υπέρυθρων καμερών. Παράλληλα εξετάζει τη σχέση αυτών των χωροχρονικών προτύπων με τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
- Το ρόλο των κτηνοτροφικών πρακτικών στα επίπεδα θήρευσης από τον λύκο στη Βορειοδυτική Ελλάδα, με επιτόπιες συνεντέξεις σε κτηνοτρόφους αιγοπροβάτων και βοοειδών. Παράλληλα παρουσιάζει μια επισκόπηση των τάσεων στις απώλειες που προκαλούνται από τον λύκο σε εθνικό επίπεδο.
- Τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κτηνοτρόφοι που δραστηριοποιούνται σε περιοχές στη Βορειοδυτική Ελλάδα με παρουσία λύκου. Επίσης, αξιολογεί τις απόψεις τους ως προς τον αντίκτυπο που έχουν οι λύκοι στο επάγγελμα τους.
Κύρια ευρήματα
- Οι λύκοι σε περιοχές με χαμηλή διαθεσιμότητα άγριων οπληφόρων (ζαρκάδι, αγριόχοιρος) εμφανίζουν εξάρτηση από ανθρωπογενείς πηγές τροφής (κατανάλωση κτηνοτροφικών ζώων, χρήση ανοιχτού σκουπιδότοπου με υπολείμματα σφάγιων).
- Τα μεγάλα θηλαστικά (λύκος, αρκούδα, ζαρκάδι, αγριόχοιρος) απέφυγαν την ανθρώπινη όχληση χωρικά και χρονικά. Το ζαρκάδι εμφανίστηκε πιο ευαίσθητο, λιγότερο άφθονο και με μικρότερη εξάπλωση, υποδεικνύοντας την περιορισμένη διαθεσιμότητά τους ως κύρια τροφική πηγή για τους λύκους στην περιοχή μελέτης, σε σχέση με τον αγριόχοιρο. Μετριασμός της ανθρώπινης όχλησης μπορεί να συμβάλει έμμεσα στη μείωση της σύγκρουσης λύκου-κτηνοτροφίας.
- Το πρότυπο των αποζημιώσεων σε εθνικό επίπεδο έχει αντιστραφεί προς όφελος των βοοειδών τα τελευταία 10 χρόνια. Τα αιγοπρόβατα ήταν καλύτερα προστατευμένα από επιθέσεις λύκων από ότι τα βοοειδή στην περιοχή μελέτης (επτά από τα οκτώ προληπτικά μέτρα που μελετήθηκαν παρουσίασαν σημαντικά υψηλότερες τιμές για τα αιγοπρόβατα σε σύγκριση με τα βοοειδή). Τρία βασικά προληπτικά μέτρα ήταν αποτελεσματικά για την προστασία των αιγοπροβάτων και των βοοειδών: υψηλή ένταση φύλαξης από βοσκό, ικανοποιητικός αριθμός ποιμενικών σκύλων (ιδιαίτερα ελληνικών φυλών) και υψηλή συχνότητα διανυκτέρευσης σε περίφραξη. Επιπλέον για τα βοοειδή, έξοδος των μοσχαριών σε μεγαλύτερη ηλικία (>6 μηνών), συνδέεται με μείωση των απωλειών. Τέλος, η εγκατάλειψη/απόθεση πτωμάτων βοοειδών στα βοσκοτόπια συνδέεται με αυξημένες απώλειες.
- Χαμηλά επίπεδα εξειδίκευσης στην εκπαίδευση μεταξύ των κτηνοτρόφων. Χαμηλή ικανοποίηση από το εισόδημα και το επάγγελμα των κτηνοτρόφων, ιδιαίτερα σε σχέση με το εισόδημα. Η οικονομική περιθωριοποίηση φαίνεται να είναι η κυριότερη επαγγελματική πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι κτηνοτρόφοι και οφείλεται κυρίως στις χαμηλές τιμές πώλησης του γάλακτος και του κρέατος σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος παραγωγής. Επιπλέον σημαντικές επαγγελματικές προκλήσεις περιλάμβαναν κλιματικούς παράγοντες, έλλειψη διαχειριστικών σχεδίων βόσκησης, ανεπαρκείς υποδομές, έλλειψη εμπιστοσύνης στις κεντρικές πολιτικές, μείωση πληθυσμού στην επαρχία και έλλειψη υπηρεσιών. Οι λύκοι κατατάχθηκαν ως η δεύτερη πιο σημαντική πρόκληση, οδηγώντας σε μείωση της επαγγελματικής ικανοποίησης. Ωστόσο, οι λύκοι κατατάχθηκαν χαμηλά στις προτάσεις των κτηνοτρόφων για τη βελτίωση του κτηνοτροφικού τομέα. Τα ευρήματά μας υποδεικνύουν ότι, αν και οι λύκοι προκαλούν προβλήματα στον κτηνοτροφικό κλάδο, δεν αποτελούν το μοναδικό και πιο κρίσιμο ζήτημα του κλάδου.
Διαχειριστικές προτάσεις
- Αποκατάσταση των πληθυσμών άγριων οπληφόρων: με στόχο τη μείωση των απωλειών στα κτηνοτροφικά ζώα, οι λύκοι χρειάζονται πληθυσμούς άγριων οπληφόρων σε μεγάλη πυκνότητα και ποικιλότητα ως τροφική βάση. Συνεπώς, συνιστούμε την καταγραφή και αξιολόγηση της πληθυσμιακής κατάστασης των άγριων οπληφόρων σε διαφορετικές περιοχές στην Ελλάδα, τη διεύρυνση των καταφυγίων άγριας ζωής προς όφελος των πληθυσμών των άγριων οπληφόρων (ιδίως για το ζαρκάδι και το βαλκανικό αγριόγιδο) και την επανεισαγωγή ειδών που έχουν υποστεί σημαντικές πληθυσμιακές μειώσεις (όπως το κόκκινο ελάφι). Τέλος, κρίνουμε ότι είναι απαραίτητος ο σχεδιασμός και η υλοποίηση βιώσιμων σχεδίων κυνηγετικής διαχείρισης.
- Μείωση της ανθρώπινης όχλησης: Για να μειωθεί η ανθρώπινη όχληση και να ωφεληθεί η άγρια λεία του λύκου, προτείνεται ο καθορισμός του ενός τρίτου των προστατευόμενων περιοχών ως αυστηρά προστατευόμενες ζώνες (στόχος: το 10% των εδαφών της Ε.Ε. να είναι αυστηρά προστατευόμενες), σύμφωνα με τη νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα. Αυτές οι αυστηρά προστατευόμενες περιοχές ορίζονται ως “περιοχές μη επέμβασης”, όπου θα απαγορευεται το κυνήγι. Επιπλέον, προτείνεται ο περιορισμός της διάνοιξης νέων δρόμων και της πρόσβασης σε υφιστάμενους δρόμους σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές.
- Οικονομική ενίσχυση πρακτικών φύλαξης κοπαδιού: προτείνουμε την ενσωμάτωση και οικονομική στήριξη των μέτρων φύλαξης μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής 2023-2027. Το εγκεκριμένο Στρατηγικό Σχέδιο της Ελλάδας (29/11/2022) παρουσιάζει σημαντικότατες ελλείψεις, και δεν αξιοποιεί το ευρύ φάσμα ευκαιριών που προσφέρει η ενοποιημένη Αγροτική Πολιτική των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της νέας ΚΑΠ. Ειδικότερα, σε αντίθεση με το στρατηγικο σχέδιο άλλων χωρών (όπως Γαλλία, Ισπανία), στην Ελλάδα προβλέπονται μόνο τα δύο μέτρα που είχαν προβλεφθεί και στις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους (ηλεκτροφόρες περιφράξεις, αγορά ποιμενικών σκύλων), παρόλο που και τα δύο αυτά μέτρα παρουσίασαν σημαντικά προβλήματα στην εφαρμογή τους. Συγκεκριμένα, προτείνουμε την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, μέσω επιδότησης των μισθών των βοσκών, τη βελτίωση των συνθηκών στέγασης των βοσκών (ιδιαίτερα στα ορεινά βοσκοτόπια), και την αύξηση των τεχνικών δεξιοτήτων των βοσκών μέσω κατάρτισης, τεχνικής υποστήριξης, τη δημιουργία τεχνικών σχολών και δικτύων. Επίσης τονίζουμε την ανάγκη επιδότησης της αγοράς και συντήρησης κατάλληλων περιφράξεων και δομών διανυκτέρευσης για τη βελτίωση των συνθηκών νυχτερινού περιορισμού και του περιορισμού των νεαρών ζώων. Επιπλέον προτείνουμε να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες για τη λειτουργία κέντρων πιστοποίησης των ελληνικών φυλών ποιμενικών σκύλων και να επιδοτηθεί ένα μέρος των εξόδων των ποιμενικών σκύλων (π.χ. 350€ / σκύλο/ έτος, μέχρι 4 σκύλοι ανα δικαιούχο, ΚΑΠ Πορτογαλίας). Επιπλεόν επιδότηση σύγχρονων προληπτικών μέτρων, όπως φώτα Foxlights, καθώς και GPS κολλάρα για τα κτηνοτροφικά ζώα.
- Στήριξη και βελτίωση του κτηνοτροφικού τομέα: Προτείνουμε την παροχή εξειδικευμένων εκπαιδευτικών ευκαιριών για την ενίσχυση των γνώσεων και δεξιοτήτων των κτηνοτρόφων και τον εκσυγχρονισμό των πρακτικών τους. Συγχρόνως, προτείνουμε υποστηρικτικές πολιτικές, όπως η αύξηση και σταθεροποίηση των τιμών γάλακτος/κρέατος, η βελτίωση των υποδομών, η παροχή οικονομικής ενίσχυσης, και η υλοποίηση Διαχειριστικών Σχεδίων Βόσκησης. Αυτές οι προτάσεις αποτελούν αναγκαία βήματα για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και ελκυστικότητα του κτηνοτροφικού τομέα. Επίσης, η βελτίωση των οικονομικών συνθηκών θα επιτρέψει στους κτηνοτρόφους να επενδύσουν ανεξάρτητα σε μέτρα φύλαξης κοπαδιών, με αποτέλεσμα τη μείωση της εξάρτησής τους από εξωτερική οικονομική βοήθεια. Επιλύοντας τις ευρύτερες οικονομικές προκλήσεις και υποστηρίζοντας τους κτηνοτρόφους στις μεταβαλλόμενες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, προάγουμε τη συνύπαρξη κτηνοτροφίας και λύκου.
Επιστημονικές δημοσιεύσεις
Petridou, M., Benson, J.F., Gimenez, O., Iliopoulos, Y., Kati, V., 2023. Do husbandry practices reduce depredation of free-ranging livestock? A case study with wolves in Greece. Biological Conservation, 283, 110097. Σύνδεσμος: https://doi.org/10.1016/j.biocon.2023.110097
Petridou, M., Benson, J.F., Gimenez, O., Kati, V., 2023. Spatiotemporal Patterns of Wolves, and Sympatric Predators and Prey Relative to Human Disturbance in Northwestern Greece. Diversity, 15(2), 184. Σύνδεσμος: https://doi.org/10.3390/d15020184
Petridou, M., Youlatos, D., Lazarou, Y., Selinides, K., Pylidis, C., Giannakopoulos, A., Kati, V., Iliopoulos Y., 2019. Wolf diet and livestock selection in central Greece. Mammalia, 83(6), 530. Σύνδεσμος: https://doi.org/10.1515/mammalia-2018-0021
Χρηματοδότηση
Η διατριβή υποστηρίχθηκε από το Ιδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (IKY), στο πλαίσιο της Πράξης «Ενίσχυση του ανθρώπινου ερευνητικού δυναμικού μέσω της υλοποίησης διδακτορικής έρευνας» – Δεύτερος Κύκλος (MIS-5000432), Επιχειρησιακό Προγράμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», με συγχρηματοδότηση από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο).
Φωτογραφικό υλικό (@Μ. Πετρίδου)
