Τα βουνά καλύπτουν περίπου το 1/4 της επιφάνειας της γης, τροφοδοτούν με νερό το ήμισυ της ανθρωπότητας, φιλοξενούν το 1/4 του παγκόσμιου χερσαίου φυσικού κεφαλαίου, υποστηρίζουν άμεσα τη διαβίωση του 13% του πληθυσμού της γης, αποτελούν κιβωτούς της ενδημικής βιοποικιλότητας και καταφύγιο των ειδών που πλήττονται από την παρούσα κλιματική κρίση. Η διαφύλαξη και αποκατάσταση των ορεινών όγκων είχε αναγνωριστεί ως επείγουσα προτεραιότητα ήδη από τη Διεθνή Διάσκεψη του Ρίο (ΟΗΕ, 1992) ενώ αποτελούν διακριτό στόχο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης: «15.4 Έως το 2030, διασφάλιση της διατήρησης των ορεινών οικοσυστημάτων συμπεριλαμβανομένης της βιοποικιλότητάς τους, έτσι ώστε ενισχυθεί η ικανότητά τους να παράσχουν οφέλη απαραίτητα για τη βιώσιμη ανάπτυξη.» Το έτος 2002 ανακηρύχθηκε Διεθνές Έτος Βουνών και ιδρύθηκε η Διεθνής Συνεργασία για τα Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ορεινών Όγκων (Mountain Partnership Governance).

Μολονότι τα βουνά αποτελούν την «οικολογική ραχοκοκαλιά της Ευρώπης» και τα δασικά τους οικοσυστήματα λειτουργούν ως οι πλέον αποτελεσματικοί και ανέξοδοι φυσικοί μηχανισμοί δέσμευσης των αερίων του θερμοκηπίου, οι ανθρώπινες παρεμβάσεις οδηγούν σε ραγδαία αποσταθεροποίηση της ευπαθούς και πολύπλοκης οικολογικής τους ισορροπίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επισημαίνει ότι στα τέλη του αιώνα τα όρη της Ευρώπης θα έχουν αλλάξει δραματικά ως προς τη βλάστηση, τον υδρολογικό τους κύκλο, τη βιοποικιλότητα και όλες εν γένει τις οικοσυστημικές τους λειτουργίες, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο τους τοπικούς πληθυσμούς αλλά και τις ευρύτερες ημιορεινές και πεδινές περιοχές που εξαρτώνται άμεσα από αυτά. Στα ίδια συμπεράσματα καταλήγει και η Έκτη Αξιολόγηση της IPCC για τα βουνά (Intergovernmental Panel on Climate Change, 2021).

Ειδικά στην περιοχή της Μεσογείου, όπου η υπερθέρμανση ανέρχεται σε 0,4°C πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο και οι βροχοπτώσεις το καλοκαίρι μειώνονται κατά 20-30%, υπάρχει επιτακτική ανάγκη εφαρμογής άμεσων διαχειριστικών μέτρων για την ανάσχεση των οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών πιέσεων που υφίστανται οι ορεινοί όγκοι και οι ορεινές τοπικές κοινωνίες.

Στη χώρα μας οι πιέσεις αυτές είναι ιδιαίτερα έντονες, δεδομένου ότι τα ελληνικά βουνά έχουν σήμερα καταστεί οι κατ’ εξοχήν χώροι υποδοχής δραστηριοτήτων, ιδίως των υποδομών Ανανεώσιμων Πηγών ενέργειας, με εξαιρετικά επιβαρυντικές επιπτώσεις στην οικολογική τους ισορροπία, όπως ο κατακερματισμός των δασών και λοιπών φυσικών οικοτόπων, η σφράγιση του ελεύθερου εδάφους, η καταστροφή πολύτιμης ελληνικής βιοποικιλότητας και πιθανόν η αλλαγή του μικροκλίματος.

Η αυξανόμενη μείωση της ανθεκτικότητας των ορεινών μας όγκων απέναντι στους αυξημένους κινδύνους από κατολισθήσεις, πυρκαγιές, διάβρωση εδάφους, πλημμυρικές βροχοπτώσεις, παρατεταμένη ξηρασία κ.λπ., είναι ένα οδυνηρό πραγματικό γεγονός που απαιτεί άμεση αντιμετώπιση. Η αξιοποίηση της πολύτιμης επιστημονικής γνώσης που υπάρχει στα Πανεπιστήμια και άλλους ερευνητικούς φορείς και η μετατροπή των συμπερασμάτων τους σε δημόσια πολιτική για τη βιώσιμη διαχείριση των βουνών της χώρας αποτελεί πλέον επιτακτική εθνική ανάγκη.

Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας

Εργαστήριο Διατήρησης της Βιοποικιλότητας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων