Στο νέο τεύχος του περιοδικού Ballena Blanca, ένα ρεπορτάζ από τη δημοσιογράφο Eva Canton για τα βουνά ελεύθερα από δρόμους. Ακολουθεί μετάφραση στα Ελληνικά και Αγγλικά (με χρήση Translate GPT).

In the latest issue ανταλλαγής Ballena Blanca magazine, a report by journalist Eva Cantón on roadless mountains. The following is the translation into Greek and English (using Translate GPT).

Montañas libres de carreteras  – Βουνά χωρίς δρόμους
της Eva Cantón | Εικονογράφηση: Marta Antelo
Περιοδικό BALLENA BLANCA, Τεύχος 2025

Σε μια πρωτοποριακή για την Ευρώπη πρωτοβουλία, ένα πανεπιστήμιο και η ελληνική κυβέρνηση ενώθηκαν για να προστατεύσουν σχεδόν δώδεκα βουνά από την άσφαλτο. Μετά από δέκα χρόνια προσπάθειας, αυτή η προστασία έγινε νόμος το 2022.

Η Τύμφη, ο Σμόλικας, ο Σάος, το Χατζή, τα Λευκά Όρη, ο Ταΰγετος, το Μαίναλο, η Δίκτη και τα Άγραφα είναι ελληνικά βουνά του Δικτύου Natura 2000, προστατευμένα μέσω μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας που βασίζεται, ουσιαστικά, στο να μη γίνει τίποτα. Για να παραμείνουν παρθένες περιοχές, να διατηρήσουν τη βιοποικιλότητα και την αισθητική τους αξία, τον Ιανουάριο του 2022 η συντηρητική κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη απαγόρευσε την κατασκευή και την επέκταση υποδομών και δρόμων σε αυτές τις εννέα κορυφές, στο πλαίσιο του προγράμματος προστασίας Untrodden Mountains («Απάτητα Βουνά»).

Αυτός ο νόμος —ο πρώτος του είδους του στην Ευρώπη— αποτρέπει οποιαδήποτε τεχνητή μεταβολή στα 1.180 τετραγωνικά χιλιόμετρα που καλύπτουν αυτές οι προστατευόμενες περιοχές, δηλαδή στο 0,75% της χερσαίας επιφάνειας της Ελλάδας. Στόχος είναι να ενταχθούν τελικά 55 ακόμα άθικτα βουνά, αν και τον τελευταίο χρόνο δεν σημειώθηκε πρόοδος στην επέκταση της λίστας.

Υπάρχουν μόνο δύο εξαιρέσεις: τα εθνικά αμυντικά έργα και οι επεμβάσεις έκτακτης ανάγκης σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, υπό την προϋπόθεση ότι θα ακολουθεί περιβαλλοντική αποκατάσταση.

Δρόμοι που κατακερματίζουν

Η συνεχής επέκταση των δρόμων μεταβάλλει τη χρήση γης, κάτι που αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τη βιοποικιλότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι επιστήμονες ζητούν εδώ και χρόνια τον τερματισμό της ανάπτυξης υποδομών — χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Η Ελλάδα είναι μια σπάνια περίπτωση όπου η πολιτική καθοδηγήθηκε από την επιστήμη — συγκεκριμένα, από μια ομάδα του Εργαστηρίου Διατήρησης Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με επικεφαλής την καθηγήτρια Βασιλική Κατή.

«Με ρωτάτε αν το Υπουργείο Περιβάλλοντος έθεσε κάποιους όρους, η απάντηση είναι όχι. Ήταν μια επιστημονική πρωτοβουλία. Δεν ήταν ανάθεση. Ξεκινήσαμε με μια μικρή ΜΚΟ και ένα πολύ μικρό έργο οικονομικά, εργαζόμενοι κυρίως εθελοντικά, ενημερώνοντας το κοινό και γράφοντας επιστολές στο υπουργείο», εξηγεί η Κατή.

Για τέσσερα χρόνια, οι ερευνητές χαρτογραφούσαν τις περιοχές της Ελλάδας χωρίς δρόμους: εκτάσεις μεγαλύτερες από ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο και τουλάχιστον ένα χιλιόμετρο μακριά από τον πλησιέστερο δρόμο προσβάσιμο με μηχανοκίνητο όχημα. Το αποτέλεσμα έδειξε ότι μόνο το 6% της χώρας είναι ελεύθερο από δρόμους και το 98% αυτών των περιοχών βρίσκονται σε ορεινές ζώνες με μέσο υψόμετρο περίπου 1.000 μέτρα. Μετά από αυτήν τη χαρτογράφηση, το πανεπιστήμιο πρότεινε να απαγορευτεί η κατασκευή δρόμων για τη διατήρησή τους.

Το εργαστήριο συνεργάστηκε στενά με την κυβέρνηση, και τα επιστημονικά αποτελέσματα του έργου Roadless έγιναν δημόσια διαθέσιμα στον ιστότοπό του. Εκείνη την εποχή, υφυπουργός Περιβάλλοντος ήταν ο Γιώργος Αμυράς, από τη Νέα Δημοκρατία, ο οποίος εξήγησε τη διαδικασία διαβούλευσης με τους εμπλεκόμενους φορείς.

«Πραγματοποιήσαμε συζητήσεις με περιβαλλοντικές οργανώσεις, κοινότητες, επιστημονικά ιδρύματα και οικονομικούς παράγοντες για να διασφαλίσουμε ότι η πολιτική μας θα ήταν δίκαιη και βιώσιμη», θυμάται. Επιπλέον, αναφέρει ότι οι κάτοικοι των προστατευόμενων περιοχών υποδέχθηκαν το μέτρο «με υπερηφάνεια».

«Δεν υπήρξε αντίθεση ούτε διαμάχη. Αντιλήφθηκαν τα οφέλη — τη διατήρηση του τοπίου και την προώθηση του οικοτουρισμού και των βιώσιμων δραστηριοτήτων, όπως οι πεζοπορικές διαδρομές και η προώθηση τοπικών προϊόντων», προσθέτει ο πρώην υπουργός, σήμερα βουλευτής.

Ο Έλληνας περιβαλλοντολόγος Κρίτων Αρσένης, από το Ίδρυμα Wild Europe, τονίζει ότι το γεγονός πως αυτά τα βουνά παρέμειναν χωρίς δρόμους σημαίνει ότι είναι ακατοίκητα. «Μιλάμε σχεδόν πάντα για αλπικές ζώνες, πολύ ψηλές. Δηλαδή δεν κατοικούνται. Οι άνθρωποι δεν επηρεάζονται.»

Η Κατή προσφέρει και άλλα επιχειρήματα για την υποστήριξη της πρωτοβουλίας. Πρώτον, είναι οικονομική: «Δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα. Απλώς να σταματήσεις να χτίζεις». Δεύτερον, είναι αντιφατικό να επενδύεις στην αποκατάσταση υποβαθμισμένων οικοτόπων ενώ συνεχίζεις να τους καταστρέφεις. «Πρώτα πρέπει να σταματήσεις την καταστροφή και μετά μπορείς να ξεκινήσεις ενεργή αποκατάσταση», λέει, ασκώντας διακριτική κριτική στον Ευρωπαϊκό Νόμο για την Αποκατάσταση της Φύσης — που εγκρίθηκε το 2024 για την αποκατάσταση του 20% των οικοσυστημάτων έως το 2030 — τον οποίο θεωρεί πιο κατάλληλο για τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης από ό,τι για τις μεσογειακές.

Σύνδεση Φυσικών Περιοχών

Η ιδέα της προστασίας της παρθένας φύσης από τις επιπτώσεις της ασφάλτου γεννήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Μπιλ Κλίντον. Από το 2001, ο αποκαλούμενος Κανόνας Διατήρησης Περιοχών χωρίς Δρόμους (Roadless Conservation Rule) απαγορεύει την κατασκευή δρόμων και την υλοτομία σε 23 εκατομμύρια εκτάρια που διαχειρίζεται η Δασική Υπηρεσία των ΗΠΑ.

Η ιδέα διέσχισε τον Ατλαντικό και έξι χρόνια αργότερα, το ευρωπαϊκό τμήμα της Εταιρείας για τη Διατήρηση της Βιολογικής Ποικιλότητας (Society for Conservation Biology) ξεκίνησε μια παρόμοια πρωτοβουλία.

Ο Κρίτων Αρσένης συνέβαλε σε αυτήν την κατεύθυνση το 2014, κατά τη διάρκεια της θητείας του ως ευρωβουλευτής, εξασφαλίζοντας κονδύλι στον προϋπολογισμό για την προώθηση μιας αντίστοιχης πολιτικής. Δυστυχώς, όταν έληξε η θητεία του, το ζήτημα δεν συνεχίστηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του Στρασβούργου.

«Η Ευρώπη χρειάζεται έναν νόμο ‘χωρίς δρόμους’, αλλά σήμερα είναι δύσκολο, επειδή πολλά κράτη μέλη ακολουθούν αυτή τη νέα μορφή λαϊκισμού που αντιτίθεται σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Δεν είναι η ιδανική στιγμή, αλλά θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία για τις χώρες να αντιγράψουν μεμονωμένα το παράδειγμα της Ελλάδας», σχολιάζει.

Η βιολόγος Νούρια Σέλβα, από τον Βιολογικό Σταθμό Ντονιάνα (CSIC) και καθηγήτρια στην Πολωνική Ακαδημία Επιστημών, συμφωνεί. «Σε ορεινές περιοχές, η κατασκευή δρόμων θα πρέπει να είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Οι αρχές ισχυρίζονται ότι χρειάζονται για την κατάσβεση πυρκαγιών, αλλά πολλές επιστημονικές μελέτες δείχνουν σαφή συσχέτιση μεταξύ της πρόσβασης μέσω δρόμων και του κινδύνου πυρκαγιάς. Η πιθανότητα αυξάνεται εκθετικά — τόσο για εκ προθέσεως όσο και για φυσικές πυρκαγιές», υποστηρίζει.

Τονίζει επίσης το ζήτημα του κατακερματισμού: τη διαίρεση οικοτόπων σε ασύνδετα τμήματα λόγω της ανάπτυξης υποδομών. «Κανείς δεν φαίνεται να νοιάζεται για τον κατακερματισμό, αλλά χρειαζόμαστε αυτά τα οικοσυστήματα — μας προσφέρουν καθαρό αέρα, νερό και βοηθούν στη ρύθμιση πλημμυρών. Δεν είναι εμπόδια μόνο και μόνο επειδή σε καθυστερούν δέκα λεπτά να φτάσεις κάπου», δηλώνει.

Η Σέλβα πιστεύει ότι η Ισπανία, για παράδειγμα, θα έπρεπε να χαρτογραφήσει τις αδιάσπαστες περιοχές ώστε να τις προστατεύσει. Ο Κρίτων Αρσένης, δημιουργός του πρώτου παγκόσμιου χάρτη περιοχών χωρίς δρόμους το 2012 σε συνεργασία με την Google Earth, συμφωνεί ότι τέτοιοι χάρτες είναι πολύτιμα εργαλεία για τον σχεδιασμό πολιτικών προστασίας της φυσικής κληρονομιάς.

Αλλά δεν αρκούν μόνο οι χάρτες. Σύμφωνα με τον Πιερ Ίμπις, καθηγητή κοινωνικής οικολογίας δασικών οικοσυστημάτων στο Πανεπιστήμιο Αειφόρου Ανάπτυξης του Έμπερσβαλντε (Γερμανία) και συν-συγγραφέα επιστημονικών άρθρων για τη σημασία των πρωτοβουλιών «χωρίς δρόμους», η φύση χρειάζεται περισσότερο χώρο.

«Περισσότερος χώρος σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε να θέλουμε να φτάσουμε παντού. Αυτό ήταν πάντα σημαντικό, αλλά με την κλιματική αλλαγή είναι ακόμη πιο κρίσιμο. Οι απομονωμένες, καλά διατηρημένες περιοχές δεν αρκούν — χρειαζόμαστε συνδεδεμένους χώρους. Και πρέπει να αλλάξουμε αφήγημα: η βιοποικιλότητα δεν αφορά μόνο όμορφα λουλούδια ή ενδιαφέροντα έντομα — αφορά την προστασία του ανθρώπινου βιότοπου», λέει.

Ποιες ευρωπαϊκές περιοχές θα μπορούσαν να εφαρμόσουν έναν νόμο όπως της Ελλάδας; Ο Ίμπις υποστηρίζει ότι προτεραιότητα πρέπει να δοθεί σε δάση που δεν έχουν ακόμη υποβαθμιστεί — δείχνοντας την Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και τα Καρπάθια, τα οποία αντιμετωπίζουν αυξανόμενη πίεση λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της ζήτησης για ξυλεία.

Η απειλή των ανεμογεννητριών

Αν και το θετικό είναι ότι η Ελλάδα έχει προστατεύσει εννέα βουνά χάρη στην πρωτοβουλία «Roadless», το αρνητικό είναι ότι οι προσπάθειες να επεκταθεί η λίστα συναντούν αντίσταση από τον ισχυρό ενεργειακό τομέα. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη στοχεύει να καλύψει το 80% των ενεργειακών αναγκών της χώρας με καθαρές πηγές έως το 2030, αλλά η εγκατάσταση αιολικών πάρκων σε ορεινές ζώνες απειλεί τη βιοποικιλότητα. Οι ανεμογεννήτριες αλλοιώνουν το τοπίο, απειλούν είδη και απομακρύνουν τους τουρίστες.

Αυτό έχει προκαλέσει ανησυχία μεταξύ συλλόγων και δημάρχων σε περιοχές με υψηλή οικολογική αξία. «Θέλουν να προστατεύσουν την τοπική τους οικονομία, το τοπίο, τις κοινωνικές, συναισθηματικές, θρησκευτικές, αρχαιολογικές και πολιτισμικές αξίες — πράγματα που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή», εξηγεί η Κατή.

Η ίδια συντονίζει μελέτη για τον σχεδιασμό των αιολικών πάρκων και μοιράζεται ένα αποκαλυπτικό στατιστικό: στην Ελλάδα, το 85% των αιολικών εγκαταστάσεων βρίσκονται σε βουνά. Στην Αυστρία — μια επίσης ορεινή χώρα — το ποσοστό είναι μόλις 12%.

«Αν τοποθετήσουμε τα αιολικά πάρκα εκτός περιοχών Natura, σε οικολογικά υποβαθμισμένες και ήδη κατακερματισμένες περιοχές με δρόμους, αυτό αρκεί για να καλύψουμε τις ενεργειακές μας ανάγκες», συνεχίζει, ζητώντας αναθεώρηση της ευρωπαϊκής πολιτικής για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που σήμερα θυσιάζει τη βιοποικιλότητα.

Τελικά, η μεγαλύτερη απειλή για τα ελληνικά βουνά σήμερα δεν είναι οι δρόμοι — αλλά οι ανεμογεννήτριες.

Roadless Mountains
By Eva Cantón | Illustration by Marta Antelo
BALLENA BLANCA Magazine, Issue 2025

In a pioneering initiative in Europe, a university και the Greek government have come together to protect nearly a dozen mountains από το asphalt. After ten years ανταλλαγής advocacy, this protection became law in 2022.

Tymfi, Smolikas, Saos, Chatzi, Lefka Ori, Taygetos, Mainalo, Dikti, και Agrafa are Greek mountains in the Natura 2000 Network, protected through a European-first initiative that consists, essentially, ανταλλαγής doing nothing. To ensure they remain pristine, maintain their της βιοποικιλότητας, και scenic value, in January 2022, the conservative government ανταλλαγής Kyriakos Mitsotakis prohibited the construction ανταλλαγής infrastructure και roads, as well as the expansion ανταλλαγής existing ones, across these nine peaks under a conservation program called Untrodden Mountains.

This law—the first ανταλλαγής its kind in Europe—prevents any artificial change to the 1,180 square kilometers these protected areas cover, equivalent to 0.75% ανταλλαγής Greece’s land surface. It aims to eventually include 55 still-intact mountains, though no progress has been made over the past year to expand the list. There are only two exceptions: εθνικά defense BLC: και emergency interventions in case ανταλλαγής natural disasters, as long as environmental restoration follows.

Δρόμοι That Fragment

Η increasing expansion ανταλλαγής roads changes land use, which in turn is the greatest threat to biodiversity. This is why scientists have long been calling to halt infrastructure development, though largely without success. However, Greece is a rare case where politics has been guided by science—specifically by a team at the University ανταλλαγής Ioannina’s Βιοποικιλότητα Conservation Lab, led by Καθηγήτρια Vassiliki Kati.

“If you ask me whether the Environment Ministry set any conditions, the answer is no. It was a scientific initiative. It wasn’t a commission. We started with a small NGO και a very small project in financial terms, working mostly voluntarily, raising awareness και writing letters to the ministry,” explains Kati.

For four years, researchers mapped Greece’s roadless areas: land parcels larger than one square kilometer και located at least one kilometer από το the nearest road accessible by motor vehicle. Η result showed that only 6% ανταλλαγής the country’s surface is free ανταλλαγής roads, και 98% ανταλλαγής these zones are in mountainous areas, with an average altitude ανταλλαγής around 1,000 meters. After this mapping, the university recommended banning road construction to preserve them.

Η lab worked closely with the government, και the scientific results ανταλλαγής the Roadless project were made publicly available on the lab’s website. At that time, Giorgos Amyras, ανταλλαγής the New Democracy party, was the Deputy Minister for the Environment. He explained the consultation process with stakeholders.

“We held discussions with environmental organizations, communities, scientific institutions, και economic agents to ensure τα policy was fair και viable,” he recalls. He also states that the residents ανταλλαγής protected areas received the measure “with pride.”

“There was no opposition or controversy. They recognized the benefits—preserving the landscape και promoting ecotourism και sustainable activities like hiking trails και local product promotion,” adds the former environment official, now a member ανταλλαγής the Hellenic Parliament.

Greek environmentalist Kriton Arsenis, από το the Wild Europe Foundation, notes that the fact these mountains have remained roadless until now means they are uninhabited. “We’re almost always talking about alpine zones, very high. So no του εργαστηρίου live there. Άτομα aren’t affected.”

Kati offers further arguments to support the initiative. First, it’s inexpensive: “You don’t have to do anything. Just stop building.” Second, it is contradictory to invest in restoring degraded habitats while continuing to destroy them. “First, stop the destruction, then you can pursue proactive restoration,” she says, subtly criticizing the EU Nature Restoration Law—approved in 2024 to restore 20% ανταλλαγής ecosystems by 2030—which, in her view, is more suited to Central European countries than to Mediterranean ones.

Connecting Natural Spaces

Η idea ανταλλαγής protecting untouched nature από το the impact ανταλλαγής asphalt originated in the U.S. during Bill Clinton’s administration. Since 2001, the so-called Roadless Conservation Rule prohibits road construction και logging in 23 million hectares managed by the U.S. Forest Service.

Η concept crossed the Atlantic, και six years later, the European section ανταλλαγής the Society for Conservation Biology launched a similar initiative.

Arsenis contributed in 2014, during his tenure as a Μέλος ανταλλαγής the European Parliament, by securing a budget item to Να προωθήσει a similar policy. Unfortunately, when his term ended, the matter was not pursued further in the Strasbourg Chamber.

“Europe needs a ‘roadless’ law, but today it’s difficult because many member states are aligning with this new form ανταλλαγής populism that opposes environmental causes. It’s not the perfect moment, but it could be for countries to individually replicate Greece’s example,” he reflects.

Biologist Nuria Selva, από το the Doñana Biological Station (CSIC) και a professor at the Polish Academy ανταλλαγής Sciences, agrees. “In mountainous areas, road construction should be extremely limited. Authorities claim they’re needed for firefighting, but numerous scientific studies show a clear correlation between road access και fire risk. Η probability increases exponentially—for both deliberate και natural fires,” she argues.

She also highlights the issue ανταλλαγής fragmentation: dividing habitats into disconnected parts due to infrastructure development. “No one seems to care about fragmentation, but we need those ecosystems—they Να παρέχει clean air, water, και help regulate floods. They’re not obstacles just because they make you take ten more minutes to get somewhere,” she states.

Selva believes that Spain, for example, should map unfragmented areas to help protect them. Arsenis, author ανταλλαγής the first global map ανταλλαγής roadless areas created in 2012 in collaboration with Google Earth, agrees that such maps are valuable tools for designing natural heritage protection policies.

But more than maps are needed. According to Pierre Ibisch, professor ανταλλαγής social οικολογία ανταλλαγής forest ecosystems at the University for Sustainable Development in Eberswalde, Germany, και co-author ανταλλαγής academic papers on the importance of “roadless” initiatives, nature needs more space.

“More space means we must stop wanting to reach everywhere. That has always been important, but with climate change, it’s even more so. Isolated, well-conserved areas aren’t enough—we need connected spaces. And we need to shift the narrative: της βιοποικιλότητας, isn’t about pretty flowers or interesting bugs—it’s about protecting the human habitat,” he says.

Which European regions could replicate the Greek law? Ibisch suggests that priority should go to forests that haven’t yet been degraded—pointing to Eastern Europe, the Balkans, και the Carpathians, now facing mounting pressure due to rising populations και demand for timber.

Η Threat ανταλλαγής Wind Farms

While the good news is that Greece has protected nine mountains thanks to the Roadless initiative, the bad news is that efforts to expand the list face pushback από το the powerful energy sector. Η Mitsotakis government aims to cover 80% ανταλλαγής the country’s energy needs with clean sources by 2030, but placing wind farms in mountain zones threatens biodiversity. Η turbines disrupt landscapes, endanger species, και deter tourists.

This has sparked concern among associations και local mayors ανταλλαγής ecologically valuable areas. “They want to protect their local economies, landscapes, social, emotional, religious, archaeological, και cultural values—things that vary από το one region to another,” explains Kati.

She is coordinating a study on wind farm planning και shares a revealing statistic: in Greece, 85% ανταλλαγής wind farms are located on mountains. In Austria—a similarly mountainous country—it’s just 12%.

“If we place wind farms outside Natura zones, in ecologically degraded και fragmented areas with existing roads, that’s more than enough to meet τα energy needs,” she continues, advocating for a reassessment ανταλλαγής the EU’s renewable energy rollout policy, which currently comes at the expense ανταλλαγής biodiversity.

Ultimately, the biggest threat to Greece’s mountains today may not be roads—but wind turbines